واژه هاي جديد چگونه ايجاد مي شوند؟ 1
ابداع واژه هاي جديد 1
تركيب و تركيب سازي 4
قواعد واژه سازي 7
جنبه هاي مشكل آفرين تحليل تكواشناختي 16
زايايي و جداپذيري پايه 16
 

واژه هاي جديد چگونه ايجاد مي شوند؟
يكي از طرق جالب پرداختن به مسايل تكواژشناسي پاسخگويي به اين پرسش است كه ،واژه هاي جديد چگونه به وجود مي آيند؟با آزمودن فرايند ايجاد واژه هاي جديد،بايد بتوانيم اصول عام و بنيادي سازي را كشف كنيم.۳

ابداع واژه هاي جديد
واژه هاي جديد و بي سابقه پيوسته وارد زبان مي شوند.اين،اغلب هنگامي رخ مي دهد كه سخنگويان واژه هاي جديدي را كشف يا(ابداع) مي كنند تا اشياء نوپديدي را نام نهند كه بر اثر تحولات صنعتي ساخته مي شوند.براي مثال،واژه هاي ابداع شده اي همچون radar ، laser ، kleenex و xerox افزوده هاي جديد به زبان انگليسي هستند.
واژه هاي radar و laser واژه هاي اختصاري هستند:هر يك از حروف اين واژه ها،نخستين(يا دومين)حرف يك واژة كامل ديگر است.براي مثال واژة laser از تسلسل واژه هاي radio detecting and raning برگرفته شده است،.و واژة laser اختصاري است از:

light amplification (by) stimulated emission (of) radiation . ذكر اين مطلب مهم است كه هر چند اين قبيل واژه ها در اصل به عنوان واژه هاي اختصاري ايجاد مي شوند،سخنگويان بزودي منشأ ايجاد آنها را به فراموشي مي سپارند،در نتيجه واژه هاي اختصاري به واژه هاي مستقل جديد تبديل مي شوند.

فرايند ايجاد واژها ي اختصاري نوعي فرايند مخفف سازي يا كوتاه سازي واژه است كه در حال حاضر به گونة فزاينده در جامعة آمريكا(شايد در سطح جهان ) به منزلة يكي از طرق واژه سازي مورد استفاده قرار مي گيرند در بسياري از آمريكاييها،صورتهاي مخففي همچون TV ،در اثر سبكهاي غير رسمي،زماني جايگزين وارژه هاي بلندي مانند TELEVISION شده است-اين صورت مخفف واژة نو بنيادي است كه هم اكنون به كارگرفته مي شود.

انواع كارتهاي شناساييID خوانده مي شود،بيماريهاي مقاربتي را VD مي نامند،و هرچند زماني به شوخي صورت مخفف Oj را براي ايجاد دلالت بر آب پرتغال به كار مي برند،اكنون كاربرد آن در سطحي گسترده آغاز شده است.صورتهاي مخففي همچون prof به جاي professor ، math به عوض mathematic ، gas براي نماياندن gasoline هم اكنون كاربرد عام دارند(اين كوتاه سازيها را گاه قيچي كردن نامند،زيرا بدين طريق واژه قيچي شده و كوتاه مي شوند).

بحث مربوط به واژه هاي ابداع شده بي اشاره به واژة OK ،كه شايد معروفترين واژة زبان انگليسي در سطح جهان باشد و تقريباً به يك واژة بين المللي تبديل شده است،كامل نخواهد شد.در مورد توجيه منشأ اين واژه دهها نظر ارائه شده است.بر اساس يك نظر،ok مخفف Old kinderhook است كه نام يكي از سازمانهاي حزب دمكرات است،يعني باشگاهي كه در انتخابات ۱۸۴۰ از رئيس جمهور ون برن پشتيباني كرد(kinderhook محل تولد ون برن در ايالت نيويورك است).مطابق نظري ديگر،ok مخفف all korrect يعني نگارش طنزآلود oll correct است.ثابت شده است كه واژة OK در انگليسي آمريكايي در سالهاي ۱۸۳۰ به كار برده شده است،و نظر داده مي شود

كه ممكن است با صورت مخفف ديگر،يعني D.K. كه به جاي don,t know به كار برده مي شود،در ارتباط باشد.در هر صورت،در مورد همة نظرها ترديد وجود دارد و نكتة مهم اين است كه واژه هايي مثل OK و TV واژه هاي كامل به نظر مي رسند،نه صورتهاي مخفف.اين كه در سبكهاي غير رسمي صورت نوشتاري آنها به گونة okey ,teevee نگاشته ميشود،خود گواه بركاربردشان به منزلة واژه هاي كامل است.

واژه هاي kleenex , xerox نمايانگر شيوة ديگري براي ابداع واژه هايي است كه قبلاً وجود نداشته اند.در اين شيوه نام تجاري كالاي بخصوصي براي ناميدن كالاهاي مشابه به كار مي رود.مثلاً واژة kleenex نام دستمال كاغذي بخصوص است كه تا كنون كلاً به مفهوم دستمال كاغذي به كار برده مي شود.يا واژة xerox (زيراكس) نام شركتي است كه دستگاه فتوكپي معروفي را توليد مي كند، و به رغم خواست خود اين شركت،اصطلاح زيراكس ارتباط نام تجاري خود را از دست داده است و كلاً براي مشخص كردن فرايند فتوكپي گرفتن اطلاق مي شود( مثلاً در I xeroxed a letter ) حتي در گفتار بي قيد ممكن است صحبت از خريدن زيراكس آي بي ام (IBM xerox ) نيز بشود.

واژه هاي جديد ممكن است با به كارگيري انواع فرايندهاي امتزاجي نيز توليد شوند:براي مثال motel (برگرفته از motor hotel )،selectric (امتزاجي از select ,electric )،brunch (امتزاجي از lnch,breakfast )،reaganomics (امتزاجي ازeconomics,reagon ).

تركيب و تركيب سازي
در زبان انگليسي(به گونة بسياري از ساير زبانها) مي توان با تمسك به فرايند معروف به تركيب و تركيب سازي،از واژه هاي موجود در زبان واژه هاي جديدي پديد آورد.در اين فرايند واژه سازي،به گونه اي كه در جدول ۲-۱ نشان داده شده است،واژه هاي منفرد را مي توان به يكديگر پيوست و واژة مركب ايجاد كرد.براي مثال،اسم ape با اسم man به صورت اسم مركب ape-man به كار مي رود،صفت sick با اسم room تركيب شده و اسم مركب sickroom را پديد آورده است،از تركيب صفت red و صفت hot صفت مركب red-hot به وجود آمده است.نمونه هاي ديگري از تركيبهاي زبان انگليسي در جدول ۲-۱ ارائه شده است(برگرفته اي از سلكيرك ۱۹۸۲ ).براي مثال،راست ترين عنصر(هسته) تركيب hig chair نيز يك اسم مي باشد.راست ترين عضو تركيب over do يك فعل است(فعل do )،در نتيجه كل اين تركيب يك فعل مي باشد.

شمار عناصر واژه هاي تركيبي،به گونه اي كه مثالهاي bathroom towel – rack و community center finance committee نشان مي دهند،محدود به دو نيست.در واقع،فرايند تركيب سازي در زبان انگليسي از محدوديتي برخوردار نمي باشد:مثلاً مي توان از واژه هاي مثل sailboat آغاز كرد و بسادگي تركيب sailboat rigging را درست كرد و از آن نيز تركيبهاي sailboat rigging design ، sailboat rigging design training ، institude ، rigging design training sailboat ، و غيره را به وجود آورد.

تعجب آور اين كه واژه هاي مركب به سه صورت نوشته مي شوند:به صورت واژه اي كه بين واژه هاي تشكيل دهنده اش تيره باشد،و به صورت واژه اي كه بين واژه اي تشكيل دهنده اش فاصله پديدار گردد.براي مثال bathroom ، ape-man و high jump همه واژة مركب هستند.قراردادهاي مربوط به واژه هاي تركيبي در زبان انگليسي ناپايدارند.تيره هنگامي به كار برده مي شود كه تركيب نو پديد كم رواج باشد،هرگاه تركيب از رواج و ثبات بيشتري برخودار گردد،اغلب بدون تيره و بي فاصله نوشته مي شود.

واژة black board نخست به صورت black – bord ، كه در نوشته هاي نخستين نيمة سدة كنوني يافت مي شود، نگاشته مي شده است.در زبان انگليسي قاعده براين است كه تركيبهاي چند واژه اي،مثل community center finance committee به صورت يك واژة واحد نگاشته نمي شوند.برعكس،قراردادهاي مربوط به نوشتار آلماني به مراتب ثابت هستند،كه در آن هم تركيبهاي دو واژه اي به صورت يك واژه نگاشته مي شوند:
versicherungsgesllschaft ” شركت بيمه” feurundlebensversichernngsgesellschaft” شركت بيمه عمر آتش” .

تركيبهاي خاص،الگوي تكيه اي ويژه اي دارند.براي مثال،تكية اصلي اسم هاي مركب دو عضوي روي چپ ترين عضو تركيب ظاهر مي شود.تركيب MOVIE star تلفظ مي شود(كه در آن حروف بزرگ جايگاه تكية اصلي را نمايش مي دهند)،نه به صورت movie STAR ؛ اسم مركب bathroom به BATHroom تلفظ مي شود، نه به مثال،توالي high و chair را به صورت HIGH chair تلفظ كرد،كه در آن صورت يك اسم مركب و حاكي از نوعي صندلي است كه كودك برآن مي نشيند،يا مي توان آن را به گونة high CHAIR به كار برد،كه در آن صورت اسم chair توسط صفت high مورد توصيف قرار مي گيرد و بر نوعي صندلي كه ارتفاع آن بلند مي باشد،دلالت مي كند(نه الزاماً صندلي بلندي كه كودك روي آن مي نشيند).

هر چند معناي يك واژة اشتقاقي مثل trees تركيبي است از معاني اجزاء تشكيل دهنده اش،معاني تركيبها را نمي توان هميشه از معاني عناصر تشكيل دهندة آنها پيش بيني كرد.براي مثال،تباين بين تركيبهاي alligator shoes و horseshoes را مورد ملاحظه قرار دهيد:

alligator shoes كفشي است كه از پوست تمساح ساخته شده باشد؛اما horseshoes بر كفش درست شده از پوست اسب دلالت نمي كند،بلكه حاكي از نعل هاي آهني براي كوبيدن روي سم اسب است.به طريق مشابه،saltshaker تكاندهندة ساخته شده از نمك نيست.تركيب bigfoot بر يك حيوان افسانه اي بزرگ پا دلالت مي كند؛اما تركيب bigwig حاكي از كلاه گيس بزرگ نمي باشد.به هر حال،در مورد معاني واژه هاي مركب مي توان به تعميمهاي دست يافت.براي مثال،apronstring نوعي نخ است،حال آن كه string apron نوعي پيش بند مي باشد؛به عبارت ديگر،به نظر مي رسد كه معناي هستة تركيب،دست كم در معناي نوع بخصوصي هز تركيبها،نقش اصلي را ايفا مي كند(سلكيرك ۱۹۸۲ )

در زبان انگليسي تركيب سازي فرايند فعالي براي ساختن واژه هاي جديد است،و تركيبهاي زياد،مانند spaceman ، moon-ealk ، hot tub ، pothead ، و بسياري ديگر،برشمار تركيبهاي اين زبان اخيراً افزوده شده اند.