مقدمه                                                                                                                   2
مفهوم تعليم                                                                                                          3
مفهوم تربيت                                                                                                        3
عظمت و شكوه علم ، علما، متعلمان از ديدگاه قرآن                                          5
امتيازات ويژة علما و دانشمندان                                                                          9
آداب تعليم و تربيت از ديدگاه قرآن                                                                  12 
ـ اخلاص در نيت                                                                                             12
 ـ عمل به علم                                                   12
ـ توكل به خداي تعالي                                       13
وظايف معلم از ديدگاه قرآن                                            14
ـ صلاحيت و شايستگي معلم                                    14
ـ حفظ حيثيت و شئون علم و دانش                                15
ـ به كار گرفتن علم يا تهذيب علمي                                15
ـ حسن خلق و فروتني                                   15
ـ دريغ نورزيدن از تعليم علم                                            16
ـ كوشش در بذل و اعطاو انفاق علم                                               17
ـ شهامت در اظهار حق                                    17
ـ رابطة معلم و شاگرد                                        17
ـ امانتداري معلم                                        18
ـ انسان سازي                                            19
ـ خلوص معلم                                           19
ـ قول و تعهد معلم                                        20
ـ اعتراف به ناتواني در مسائلي كه به آن احاطه ندارد                                 20
سخني با خوانندگان                                       22
نتيجه گيري                                           23
منابع و مآخذ                                            24

به نام آفريننده قلم

مقدمه
    سپاس و ستايش ويژة خداست ، خدايي كه با نيروي قلم انسان را با علم و دانش آشنا ساخت ، علم و دانشي كه انسان با آن ، سابقه و آشنايي نداشت .
    درود خداوند بر پيامبرش كه سرشار از حب و عشق به او و بنده اي از بندگان او است ، پيامبري كه والاترين عالم و معلم جامعة بشريت است .
    كمال و تماميّت شخصيت انسان بر اساس دانش و بينش او استوار است . زيرا در ساية اين بينش مي تواند خود رادر ردة فرشتگان آسماني قرار داده ، و براي وصول به مقامات اخروي كسب آمادگي كند . عالم و دانشمند نه تنها مراتب والايي را در آخرت احراز مي كنند ، در دنيا نيز از سپاس و ستايش افراد جامعه برخوردارند .
    قلمي كه دانشمند در راه ارشاد جامعه بر روي كاغذ به جريان مي اندازد از خون شهيدان و جانبازان راه حق گرانقدر تر و ارجمندتر است . آنگاه كه عالم و دانشمند در مسيري گام بر مي دارد فرشتگان الهي بال و پر خويش را زير پاي او مي گسترانند ، پرندگان هوا ، ماهيان دريا او را مي پايند و از پروردگار ، آمرزش او را درخواست مي كنند .
    دانشمندي كه شبانگاه و يا لحظه اي در بستر خواب قرار مي گيرد و يا بر چيزي تكيه مي زند ، خواب و استراحت او بر عبادت و نيايش هفتاد سالة (عاري از بينش ) پارسايان برتري دارد .
     اينجاست كه ارزش والاي علم و عالم و در كنار آن تعليم و تربيت بر ما آشكار مي شود و بجاست كه در راه علم و تعليم و تربيت بكوشيم و با اركان  و اهميت آن در دين مبين اسلام و قرآن كريم بيشتر آشنا شويم .


مفهوم تعليم

    مجموعه دانسته هاي بشري علم مي باشد كه به اشكال مختلف و در زمينه هاي گوناگون وجود دارد و به روشهاي مختلف مي توان به اين مجموعه دست يافت.
    معلم با استفاده از اين منابع و هدايت فراگيران به سمت و سوي علم كار تعليم را انجام مي دهد و هر چه دانش او در زمينه راهنمايي دانش آموزان بيشتر باشد به هدف تعليم و تربيت نزديك خواهد شد .

مفهوم تربيت

    از لغت تربيت در معناي علمي آن دو مفهوم مي توان استخراج كرد .

    الف) آموزش
    عبارت است از الغا مفاهيم و معاني به فردي ديگر از طريق بيان تصوير ايما و اشاره استدلال و …
    معمولاًآموزشها از سوي معلمي فعال و گاهي هم منفعل صورت مي گيرد . انسان خود مي تواند معلم خود باشد و پديده ها و جريانات مي تواند براي ما آموزنده و جهان با همه عظمت براي ما همانند مدرسه اي باشد .
    البته ما مي دانيم كه تعليم معني تربيت را نمي دهد بلكه بخشي از تربيت است روش آن متكي به تجربه و تعقل است و در آن انتقال ميراث فرهنگي ، ارزيابي و نقد و پر بار كردن و افزودن آن مطرح است .

    ب) پرورش
    هدايت و اداره جريان ارتقايي و تكاملي انسان و مراقبت فعال از حيات در حال رشد است و دامنه آن هم ابعاد وجودي انسان را شامل مي شود .اين امر توسط مربي است مي تواند والدين ومعلم ورهبران اجتماع را شامل گردد يا فردي كه در اين زمينه خاص آگاهي و نظر دارد .

    كار پرورش به صورت سازندگي يا بازسازي است مسئله اول آن انجام و ادامه يك امر براساس پيريزي انديشه و حساب شده است و مسئله دوم تجديد بنا بر روي ويرانه هاي قبل است .
    با اين حساب مي خواهيم نتيجه بگيريم و دريابيم كه تربيت چيست ؟ تربيت از جهتي :
-علم است زيرا داراي هدف روش موضوع و محتوي است .
-فلسفه است از آن جهت كه در آن بحث از اهداف و غايتها است .
-فن است از آن بابت كه شالوده عقلي را باروشي معين مي كند .
-هنر است از آن بابت كه در آن لطافت و ريزه كاريهايي مطرح است .
-دانش توأم با هنر است چون در آن مسئله نفوذ در شاگرد مطرح است و اين نفوذ از طريق علمي و فني امكان پذير است و نه تصادف و تكيه بر شانس و بخت و اقبال .

    از آنجايي كه موضوع اين تحقيق و پژوهش تعليم و تربيت از ديدگاه قرآن است لازم بود پيش از آغاز بحث و پرداختن به آيات كتاب آسماني مفاهيم تعليم وتربيت به اجمال و به طور خلاصه آورده شود تا هدف بحث بيشتر مشخص شود .


عظمت و شكوه علم ، علما و متعلمان از ديد گاه قرآن
   
    خداوند متعال،علم و دانش را علت كلي و اساسي آفرينش همة پديده هاي هستي اعم از آسمان و زمين معرفي كرده است . همين نكته براي نشان دادن عظمت و ارزش علم،بـــهترين   دليل گويا و قاطع ترين گواه مي باشد .
    وقتي خداوندمتعال مي خواهد چشم بصيرت انسان را در برابر اين نكته و حقيقت باز كند و دلهاي خردمندان را در مقابل اين واقعيت ، آگاه و بيدار سازد در نبشتار استوار بنياد و كتاب آسماني خود ميگويد :


فرازهايي ديگر از شكوه و عظمت علم و علما
خداوند متعال مسئلة پذيرش حق وملازمت و همبستگي باآن را بر اساس تذكروخدايابي
انسان قرار داده و تذكر و خدايابي را بر پاية خشيت و بيم از خود مبتني ساخته است و نيز خشيت و تقواي انسان را ويژة جامعة علما و دانشمندان معرفي كرده است آنجا كه مي گويد:
“ سيذّكر من يخشي”(1)
 آنكه از خدا بيمناك است به زودي خود و خداي خويش را باز مي يابد .ـ و قلبش به ياد پروردگار آرام گيردـ
آداب تعليم و تعلم از ديدگاه قرآن   
اخلاص در نيت
    نخستين چيزي كه بر معلم و شاگرد واجب است آن است كه استاد در تعليمش و شاگرد در تحصيلش نيت خود را خالص براي خداي تعالي سازد كه محور اعمال همانا نيت است و به واسطة نيت است كه عمل گاهي همچون سفالي بي ارزش و گاهي مانند گوهر گرانبهايي مي شود كه نمي توان ارزشي براي او تعيين نمود و گاهي هم وبال گردن صاحبش مي شود و در دفتر گناهان ثبت مي شود هرچند در صورت اعمال واجب باشد .
    اخلاص عبارت است از اينكه آدمي باطن خود ، نهاد و نهان خويش را از هر چه جز خداست با عبادت تصفيه نمايد كه خداي تعالي فرموده است :

عمل به علم
    “من عَلِمَ و عَمِلَ عدّ في الملكوت عظيماً ”(4)
    كسي كه دانش آموزد و به آن عمل كند در ملكوت به بزرگي ياد مي شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) سورة زمرآيه 3-4                      (2) سوره بينه آيه5
(3) سورة كهف آيه 111                    (4) سوره       آيه
معلم بر فرض آن كه داراي عذر موجهي باشد نبايد ميان كردار و گفتارش دوگانگي  و تفاوت وجود داشته باشد. مثلاً او نمي تواند عملي را تحريم كند كه خود مرتكب آن مي گردد و يا انجام عملي را واجب و حتمي معرفي كند و خود پاي بند آن نباشدو يا مردم را به انجام عملي دعوت كند ولي خود او از انجام آن عمل دريغ ورزد .اگرچه طرز عمل او مطابق با قانون دين باشد.و در كل بايد كردار و رفتار معلم نماينده و هماهنگ با گفتار او باشد .
    در قرآن مجيد آياتي وجود دارد كه در مذمت و توبيخ اشخاصي وارد شده كه كارشان تبليغ و ارشاد مردم بوده است ولي خود بدان گفتارها عمل نمي كرده اند :


توكل به خداي تعالي
    از ديگر شرايط تعليم و تربيت بعد از خلوص و عمل به علم آن است كه وجهة قلب خود را فقط به سوي خداي تعالي كند و بجزآن ذات مقدس به احدي اتكّال و اعتماد نداشته باشد تا بتواند فيض الهي را از مبدأ فياض دريافت كند .
    رسول اكرم مي فرمايد :
     “انّ الله تعالي قد تكفّل لطالب العلم برزقه خاصةًً عمّا ضمنه لغيره ”
همانا خداي تعالي روزي همه را ضامن است ،ولي در اين ميان روزي دانش آموز را بويژه متكفّل است.

وظايف معلم از ديدگاه قرآن

تعليم ، اساس و بنيادي است كه دوام و پايداري دين بر روي آن استوار است . جامعة بشري از طريق تعليم مي تواند از كسادي و نابودي كالا و سرمايه هاي علمي پيشگيري كند . بنابراين تعليم و انتقال اندوخته هاي علمي به ديگران از مهمترين عبادات و بلكه مؤكد ترين واجبات كفايي است كه هر فرد از جامعة انساني ـ كه حامل علم و كالاي معارف و معلومات است ـ بايد در انتقال آن به ديگران ، احساس وظيفه و مسئوليت نمايد و تا وقتي كه اين انتقال به وسيلة ديگران صورت نگيرد همة علما و دانشمندان بايد موضوع تعليم را به عنوان يك امر واجب و تكليف الزامي