مفهوم ساختگرايي:

روش ساخت گرایی از قدم الایام مورد توجه بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت بوده و هست. با نگاهی به فلسفه آموزش و پرورش روشن می شود که سقراط به ساخت گرایی نظر داشته است. سقراط در جریان آموزشهای خود مدام با ارائه سئوالات ، تلاش می کرد فراگیران را به تفکر درباره خود و محیط پیرامون هدایت کند. علاوه بر سقراط پیروان او نیز به ترویج و توسعه روش ساخت گرایی توجه داشتند.

در عصر حاضر صاحب نظران زیادی در شکل گیری روش ساخت گرایی نقش مهمی داشتند که به چند مورد از آنان اشاره می شود.

از جمله کسانی که به روش ساخت گرایی توجه ویژه ای داشتند ژان ژاک روسو بود. او معتقد است ، یادگیرنده باید خود به پدیده ها معنا دهد و شیوه عمل و فعالیت را خود تعیین نماید و یا جان دیویی بر محیط  یادگیری، محیط و تجریه مستقیم تاکید داشتند و آقای برونر نیز بر عملیات ویژه دهنی که از تجارب متفاوتی عاید می شد راغب بوده و یا آقای پیاژه بر جذب و انطباق و تعادل جوی نظر داشتند و آزوبل به شگل گیری ساختارهای ذهنی پافشاری می کردند.

ساخت گرایان به طرز ساختن یا پدید آوری دانش بر مبنای تجارب  شخصی، ساختهای ذهنی و باورها تاکید می کردند و این ذهن است که دنیای خاصی را برای انسان می سازد.

از نظر آنان هیچ جهانی واقعی تر از دیگری نیست و دنیای هرکسی برخود او واقعیتی ملموس تر دارد.

بر اساس نظریه ساخت گرایی هیچ واقعیت یا هستی به طور مستقل وجود ندارد. همه واقعیتها وابسته به ذهن عاملهای شناسایی ( انسانها ) هستند و ذهن اساس و ابزار تعیبر و تفسیر رخدادها، اشیاء چشم اندازه های جهان است و چنین تفسیرها و تعبیرهای دانش را بنیان  می نهند.

با توجه به این که امروزه رویکرد آموزشی به نوآوری ، خلاقیت و تولید دانش است و این مهم پایه یکی از ویژگی های روش تدریس مناسب می باشد تا جریان تدریس بر اصل تعامل یادگیرندگان با محیط و کشف حقایق بنا شود. از این رو روش ساخت گرایی تناسب ویژه ای با همین موضوع دارد. زیرا روش ساخت گرایی به دست آوردهای شخصی و تولید و ابداع روشها و مفاهیم توجه خاصی می شود و نیز باید توجه داشت که در این روش معلم و همه امکانات "تسهیل کننده" دانش سازی توسط دانش آموز و فراگیرندگان هستند.

معلمانی که علاقه دارند با استفاده از نظریه ساخت گرایی به طراحی آموزشی اقدام کرده و به تدریس بپردازند می پذیرند و باید نقشهای متفاوتی را ایفا نمایند. در این روش مهمترین نقشی که معلم باید داشته باشد نقش آسان سازی فرایند دانش سازی است و دانش آموزان را در ساخت دانش هدایت و راهنمایی کند.

الگوي ساخت‌گرايي:

در الگوي ساخت‌گرايي، دانش‌آموزان پس از ديگري مستقيم با تجارب خود در محيط يادگيري به آموزش فعال مي‌پردازند به جمع‌آوري داده‌ها، استدلال و داده‌پردازي‌هاي هوشمندانه، ساخت الگوهاي ذهني و اكتشاف شخصي دست مي‌زنند آنان به شيوه‌هاي فرآيند محوري، خود يادگيري و همياري در يادگيري با مديريت شخصي محيط يادگيري و مسئوليت‌پذيري نسبت به گروه به انجام تكاليف يادگيري معني‌دار و دانش‌پروري اقدام مي‌كنند.

مراحل اجراي الگوي ساخت‌گرايي:

1- درگير كردن: تحريك حس كنجكاوي و علاقه‌ دانش‌آموزان از طريق انجام يك فعاليت، طرح يك سؤال جالب، خواندن يك داستان نيمه‌تمام، نشان دادن يك عكس جالب و...

2- كاوش:

·       مشاهده‌ي دقيق و ثبت مشاهدات

·       تفكر آزاد و بحث گروهي

·       پيش‌بيني و انجام آزمايش (پرورش مهارت كاوشگري)

3- توصيف:

·       شرح و توصيف دقيق مشاهدات به صورت كتبي و شفاهي

·       بيان راه‌حل‌ها و پاسخ‌هاي احتمالي (پرورش و مهارت‌هاي تفكر انتقادي و تجزيه و تحليل)

4- شرح و بسط

·       جمع‌آوري اطلاعات از منابع مختلف

·       تعميم و گسترش يافته‌ها و ايجاد ارتباط بين ايده‌هاي مرتبط به هم (پرورش توانايي كاربرد مفاهيم در موقعيت‌هاي جديد)

5- ارزشيابي:

·       ارزشيابي دانش به ويژه مهارت‌هاي كسب شده در فرايند يادگيري

·       استفاده از روش خودارزيابي

گام اول: درگير كردن

اين مرحله‌ براي جلب توجه كلاس به موضوع مورد آموزش و ايجاد هيجان و انگيزه در فراگيران طراحي شده است. به طور كلي انگيزه را مي‌توان به عنوان نيروي محرك فعاليت‌هاي انسان و عامل جهت‌دهنده‌ي آن تعريف كرد. در اولين گام از اجراي اين الگو هدف ايجاد انگيزه و درگير كردن دانش‌آموزان است. يك سؤال جالب، يم داستان نيمه تمام، يك عكس خوب، ارائه‌ي يك فعاليت مناسب علمي و... مي‌تواند در اين مرحله مورد استفاده‌ي شما قرار گيرد.

گام دوم: كاوش

در اين مرحله كه در واقع مطالعه بعد از ايجاد انگيزه است دانش‌آموزان در حيطه‌ي فعاليت مشخص شده به تفكر آزاد مي‌پردازند. اين مرحله به دانش‌آموزان در ايجاد يك قالب و چهارچوب فكري براي تشكيل مفاهيم جديد كمك مي‌كند. پيشنهاد مي‌شود كار را به صورت گروهي دنبال كنيد. وظايف گروه‌ها در اين مرحله عبارتست از :

-        مشاهده‌ي دقيق و يادداشت‌برداري

-        انجام فعاليت‌هاي خواسته شده (مانند رسم تصوير و...)

-        بحث و تبادل نظر پيرامون موضوع مورد آموزش

-        پيش‌بيني راه‌حل‌ها و پاسخ‌هاي احتمالي و فرض‌هاي جديد

در اين مرحله معلم نقش راهنما را دارد. دانش‌آموزان را به همياري در گروه ترغيب كنيد. فعاليت گروه‌ها را به دقت مشاهده كرده، به مباحث آنها گوش دهيد. از دانش‌آموزان سؤالات تفكر برانگيز بپرسيد. نقش مشاوره‌اي معلم در اين مرحله اهميت بسيار دارد.

گام سوم: توصيف

در اين مرحله بايد كار را به دست دانش‌آموزان بدهيد. از آن‌ها بخواهيد براي كار و فعاليت‌هايي كه انجام داده‌اند توضيح منطقي و مستدل ارائه دهند. از هر گروه يك نفر را انتخاب كنيد تا به توصيف مشاهدات گروه بپردازد. اين توصيف مي‌تواند با استفاده از برگه‌ي يادداشتي كه در مرحله‌ي قبل كامل شده است صورت بگيرد. احتمالاً بين گروه‌ها نيز بحث‌ها و اختلاف نظرهايي وجود خواهد داشت. بچه‌ها سعي مي‌كنند از شما پاسخ‌هاي صحيح را بخواهند ولي با هوشياري از دادن پاسخ‌هاي نهايي خودداري كنيد.

گام چهارم: شرح و بسط (گسترش)

در اين مرحله مي‌توانيد پيرامون مفاهيم اصلي درس مطالبي ارائه دهيد و بيان مثال‌هاي اضافي و موارد بيش‌تر درباره‌ي موضوع اصلي مي‌تواند به دانش‌آموزان كمك كند تا خودشان مشكلات را حل كرده و پاسخ سؤالات خود را بيابند. در اين مرحله آن‌ها مي‌توانند با استفاده از منابع مختلف مانند كتاب درسي، دايره المعارف، نرم‌افزارهاي كامپيوتري و... اطلاعات خودرا گسترش دهند (بچه‌ها را براي تلاش بيشتر و بررسي دقيق‌تر هدايت كنيد).  از دانش‌آموزان بخواهيد از آموخته‌ها و يادگيري‌هاي قبلي خود براي بسط و تعميم به ديگر مفاهيم استفاده كنند.

گام پنجم: ارزشيابي

ارزشيابي مستمر در طول انجام فعاليت و از مرحله‌ي اول آغاز شده است. در اين مرحله براي ارزشيابي پاياني مي‌توانيد از يك روش بسيار جالب استفاده كنيد به اين صورت كه از هر گروه بخواهيد گزارش كاملي از فعاليت خود ارائه دهد. سپس اين گزارش را در اختيار گروه ديگر يا حتي كلاس ديگر قرار دهيد هر گروه مي‌تواند براساس معيارهاي تعيين شده از سوي معلم (ارزشيابي ملاكي) به ارزيابي كار گروه ديگر بپردازد. معيارها را نيز مي‌توانيد با استفاده از نظرات كلاس تهيه نماييد. در اين صورت اطمينان و اعتماد دانش‌آموزان به نتايج ارزشيابي بيشتر مي‌شود و ارزشيابي گروه‌ها با انگيزه و دقت بيشتري صورت مي‌گيرد (مي‌توانيد روش خودارزيابي را نيز امتحان كنيد. از هر گروه بخواهيد گزارش كار خود را با معيارهاي تعيين شده ارزشيابي كند).