مفهوم امنيت ملي ومباني آن

برداشتهاي رئاليستي از امنيت ملي

برداشتهاي ايده آليستي از امنيت ملي

برداشتهاي انترناسيوناليستي از امنيت ملي

امنيت ملي در ديدگاه کلان

نگاهي به مفهوم امنيت ملي و مباني آن

مولفه هاي امنيت ملي

عوامل تهديدكننده امنيت ملي

ايران، كشورهاي منطقه، مشاركت سياسي و امنيت ملي و بين المللي

عوامل موثر بر امنيت ملي

منابع

مفهوم امنيت ملي ومباني آن

مفهوم امنيت ملي بعد از جنگ جهاني دوم در محافل علمي و آکادميک بکار گرفته شد. اما اين مفهوم در بستر تاريخي مشخصي ظهور کرد و تکامل يافت . سرآغاز پيدايش چنين مفهومي به قرارداد صلح وستفالي (١٦٤٨-م ) يعني زمان شکل گيري دولت ملي مي رسد. با تأسيس دولت علاقه به نظم و امنيت داخلي براي اين واحدها به منظور حفظ بقاي ملي اهميت درجه اول را پيدا کرد.

برداشتهاي رئاليستي از امنيت ملي

گروهي از نظريه پردازان علم سياست امنيت ملي را با توانايي و قدرت ملي يک کشور مساوي دانسته اند.

بيشتر کساني که در مورد امنيت ملي به مطالعه پرداخته اند در اين دسته جا مي گيرند. مباني نظري برداشت رئاليستي از امنيت ملي را بايد در انديشه کساني چون هابز و در دوره  هاي جديدتر در آثار نويسندگاني چون «مورگنتا» و «اي .اچ.کار» جستجو کرد.

برداشتهاي ايده آليستي از امنيت ملي

در مقابل برداشت رئاليستي از امنيت ملي ، برداشت ايده آليستي قرار دارد که امنيت ملي را نه توانايي يک ملت بلکه نبود تهديد و وجود تأمين تعبير مي کند.

برداشتهاي انترناسيوناليستي از امنيت ملي

تعريف ديگري از امنيت ملي را، از ميان نظرهاي کساني مي توان دريافت که همکاري دولتها را بعنوان امري اجتناب ناپذير تلقي مي کنند. اين گروه دسترسي به امنيت را تنها با وجود همکاري امکان پذير مي دانند و معتقدند در صورت نبود همکاري امنيت نيز رخت برمي بندد.

امنيت ملي در ديدگاه کلان

رهيافت کلان نظام به کل نظام بين المللي اشاره دارد. متفکريني که نظريه  هايشان در اين سطح تحليلي جاي مي گيرند بر مفاهيم ، مفروضه  ها، قضايا و حجتهاي تجريدي ، انتزاعي  کلي ، تأکيد دارند. با اين معنا، مرجع بررسي و تحليل اطلاعات براي نظريه پردازان کلان نظام، مبتني بر ورودي هاي زمينه  ساز از محيط بين المللي ، عوامل تهديدکننده و صحنه  هاي پذيرنده سياست خارجي ناشي از کل نظام بين المللي است .

واقع گرايان تهديدات امنيتي را کاملا ازخارج و يا بعد نظامي ممکن مي دانند. چنين فرضيه اي از امنيت توسط

واقع گرايان بر پايه سه اصل زير استوار است :

١- دولتها بازيگران عرصه جهاني هستند.

٢- هرج و مرج بين المللي ، نيروي اصلي شکل دهنده به انگيزه  ها، قدرت و امنيت دولتها است .

نگاهي به مفهوم امنيت ملي و مباني آن

امنيت و وحدت ملي نکته اي است که رهبري نظام با درايت توجه مسئولين و مردم را در اين برهه حساس بعد از گذشت دو دهه از انقلاب اسلامي به آن معطوف داشتند. آنچه نگارنده در صدد آن است با الهام از توجه مقام معظم رهبري به مقوله امنيت ، کنکاش علمي و تئوريک به منظور تبيين مفهوم امنيت ملي و برداشتهاي مختلف صاحبنظران علوم سياسي و روابط بين المللي و بيان عوامل تحول در مفهوم امنيت ملي در دنياي جديد است . نتايج اين بحث مي تواند مقوله اي باشد براي بررسي مفهوم امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران که خود مي تواند موضوع بررسي ديگري قرار گيرد.

با نگاهي در پرتو تاريخ و وضعيت معاصر به اين دو گروه کشورها، مشاهده مي  شود که در مقوله امنيت ، آنها با مسائل اساسا متفاوتي درگيرند.

مولفه هاي امنيت ملي

امنيت مفهومي غير توسعه يافته، مبهم، نارسا، ماهيتا جدال برانگيز و شخصيتا متباين و متناقض است. از اين رو امنيت ملي را نمي توان تعريف كرد، بلكه در موارد مشخصي مي توان آن را تببين كرد.

    امنيت داراي صفات و ويژگي هاي زير است:

    - امنيت امري نسبي است.

    - امنيت پديده اي ذهني است.

    - بين امنيت و قدرت رابطه منطقي و هميشگي وجود دارد.  

    - نامشخص و گسترده بودن عرصه، قلمرو و حريم امنيتي.

ذهني بودن امنيت را مي توان ناشي از 4 امر دانست:

    الف - ميزان اعتباري كه نخبگان و تصميم گيرندگان يك كشور براي نيروهاي تهديدكننده قائل مي شوند.

    ب - ميزان ارتباطي كه آنان مي توانند با عامل يا عوامل تهديدزا برقرار كنند.

    ج - ميزان توانايي (محدوديت و مقدورات) خودي در مقابله با ديگري (تهديد.)

    د - ميزان و درجه اعتبار، فوريت، اولويت و مركزيت ارزش ها و منافع مورد تهديد.

ساختارهاي سنتي امنيت عبارتند از:1 - دفاع جمعي:

2 - امنيت جمعي:

3 - امنيت همنوا:

ساختاري بديل امنيت1 - امنيت مشترك:

2 - امنيت فراگير:

 3 - امنيت مبتني بر همكاري:

عوامل تهديدكننده امنيت ملي

    بوزان با محور قرار دادن دولت تهديدهاي امنيتي را به 3 دسته تقسيم مي كند: تهديداتي كه متوجه ايده دولت (ناسيوناليسم) هستند، تهديدهايي كه متوجه وجود فيزيكي و مادي دولت (جمعيت و منابع) هستند و تهديدهايي كه سازمان دولت (سيستم سياسي) را هدف قرار مي دهند.

    داده هاي مربوط به امنيت پايدار در جهان معاصر عبارتند از:

    - متكي به يك نظام داخلي مبتني بر دموكراسي و حقوق بشر و حكومت قانون

    - متكي به جامعه اي ساختارمند و مدني

    - متكي به ملتي مرفه و اقتصادي توانا و پويا

    - داراي مسووليت پذيري در قبال صلح جهاني و امنيت بين المللي

    - خواهان تعالي همكاري هاي بين المللي و منطقه اي

    - خواهان صلح و همكاري و همزيستي با همسايگان

    ايران، كشورهاي منطقه، مشاركت سياسي و امنيت ملي و بين المللي

عوامل موثر بر امنيت ملي

    امنيت ملي برحسب عواملي كه در افزايش يا كاهش آن تاثيرگذارند، بررسي مي شود. پاره اي از اين موارد، عواملي هستند كه در اثر اتفاقات جهاني و فرامنطقه اي يا بر اثر حوادث طبيعي، در امنيت ملي موثرند. اين دسته از عوامل را عوامل فراگير يا غيرمستقيم موثر در امنيت ملي مي نامند.

منابع

١- سيدحسين ، سيف زاده، «تحول در مفهوم منافع ملي و جايگزيني آن با مفهوم مصالح متقابل بشري »، مجله سياست خارجي ، شماره ٢، سال پنجم ، ١٣٧٠، صفحه ٢٦٥.

٢- حميده بهزادي ، اصول روابط بين الملل ، صفحه ١٠١.