در ادبیات علمی جهان بافت فرسوده به “شهر درونی” نیز یاد شده و این چنین تعریف می شود: بافت فرسوده شهری به عرصه‌هایی از محدودۀ قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره رو، تأسیسات، خدمات و زیرساخت های شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند. بافت فرسوده گسترده اي هم پيوند است كه از بناها، راهها، مجموعه ها، فضاها، تاسيسات وتجهيزات شهري و يا تركيبي از آنها تشكيل شده است.
۱- انواع بافت های فرسوده
بافت هاي فرسوده به سه دسته:
الف) بافت هاي داراي ميراث فرهنگي
ب) بافت هاي شهري (فاقد ميراث فرهنگي
ج) بافت هاي حاشيه اي (سكونتگاههاي غيررسمي ) تقسيم مي گردند.
الف – بافت هاي داراي ميراث هاي شهري
بافت هاي داراي ميراث هاي شهري بافت هايي هستند كه دربرگيرنده آثار بجاي مانده از گذشته وجايگزين ناپذيري هستند كه مي توانند در آگاهي جوامع از ارزشهاي فرهنگي وگذشته خود كمك كند . حفظ آنها علاوه بر، برانگيختن غرور ملي و ايجاد حس هويت ، بر كيفيت زندگي نيز مي افزايد . اين آثار كه به يكي ازسه دوره باستان ، دوره تاريخي و يا معاصر تعلق دارد ، يا به ثبت آثارملي رسيده اند و يا درليست ميراث هاي با ارزش سازمان ميراث فرهنگي وگردشگري قرار مي گيرند.
ب – بافت هاي شهري (فاقد ميراث شهري
بافت هاي شهري (فاقد ميراث شهري ) بافت هايي هستند كه درمحدوده قانوني قرار دارند ، داراي مالكيت رسمي وقانوني اند . اما ازنظر برخورداري ازاميني ، استحكام وخدمات شهري دچار كمبود هستند .
ج – بافت هاي حاشيه اي (سكونتگاههاي غيررسمي)
بافت هاي حاشيه اي (سكونتگاههاي غيررسمي ) ، بافتهايي هستند كه دربيشتر درحاشيه شهرها وكلان شهرهاي كشور قراردارند و خارج ازبرنامه رسمي توسعه شكل گرفته اند . ساكنين اين بافت ها را گروه هاي كم درآمد ومهاجران روستايي وتهيدست شهري تشكيل مي دهند . اين بافت هاي خودرو كه با سرعت ساخته شده اند فاقد ايمني ، استحكام ، امنيت اجتماعي ، خدمات و زيرساخت هاي شهري مي باشند .
شاخص‌هاي شناسايي بافت‌هاي فرسوده
شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران در سومين جلسه در تاريخ ۱۱/۲/۸۵ براساس مصوبه مورخ ۱۶/۳/۸۴ خود ۳ شاخص زير را جهت شناسايي بافت‌هاي فرسوده در اين مرحله مورد تصويب قرار داد و مقرر نمود دبيرخانه براي مواردي كه اين شاخص‌ها امكان معرفي و شناسايي در پهنه‌هايي را ناممكن مي‌سازد، بررسي و راه كار مناسب جهت تصميم‌گيري به شورا ارايه نمايد.
شاخص ۱؛ ريز دانگي: بلوك‌هايي كه بيش از ۵۰% پلاك‌هاي آنها مساحت كمتر از ۲۰۰ متر مربع دارند.
شاخص ۲؛ ناپايداري: بلوك‌هايي كه بيش از ۵۰% بناهاي آن ناپايدار و فاقد سيستم سازه است.
شاخص ۳؛ نفوذناپذيري: بلوك‌هايي كه بيش از ۵۰% معابر آن عرض كمتر از ۶ متر دارند.
در واقع اگر اين ۳ مشخصه در يك بلوك شهري وجود داشته باشد، حتي در مقياس ۵۰ درصد، آن منطقه بافت فرسوده قلمداد مي‌شود. در واقع بخشي از شهر كه بيش از ۵۰ درصد آن ناپايدار و عرض معابر آن كمتر از ۶ متر و املاك آن عرصه‌اي كمتر از ۲۰۰ متر داشته باشد، آن قسمت از شهر بافت فرسوده است.
اين تعريف البته تعريفي علمي است، اما کارشناسان معتقدند كه بافت فرسوده علاوه بر اين شاخص‌ها، به لحاظ اجتماعي ، فرهنگي و اقتصادي نيز دچار مشكل است. در واقع بافت فرسوده از چرخه اقتصادي شهر خارج شده است و اقدامات نوسازي در آن انجام نمي‌شود و در نتيجه سرمايه‌ها از آن خارج مي‌شود.
حجم بافت فرسوده کشور
هم‌اكنون حدود ۷۰ هزار هکتار بافت فرسوده در کشور شناسایی شده که برای بهسازی و نوسازی هر هکتار بافت فرسوده در شهرهای ایران حدود ۱۰۰ میلیارد ریال سرمایه گذاری جدید مورد نیاز است. از این رو توجه به بافت های فرسوده بارها از سوی صاحب نظران تاکید شده و بحث های بسیاری پیرامون آن شکل گرفته است.
تعاريفدر ابتدا به تعریف و شاخص های شناسایی بافت های فرسوده و آسیب پذیر می پردازیم.
به استناد مصوبه جلسه مورخ 16/3/84 شورای عالی شهرسازی ومعماری ایران درخصوص بافتهای فرسوده شهری بدینوسیله تعاریف ، ساختار ، نوع ، مرجع ومستندات قانونی مداخله در بافتهای فرسوده شهری بشرح ذیل مورد تصویب اعضاء شورای عالی شهرسازی ومعماری قرارگرفت .
بافت های فرسوده شهری (تعاریف وساختارمداخله – نوع بافت ، نوع مداخله ، مرجع قانونی مداخله ، مستندات قانونی مداخله )
مقدمه
برای آسان شدن شناخت بافت های فرسوده شهری وضابطه مند شدن شرایط مداخله در آن دسته از شهرهای کشور که با این پدیده رویارو می باشند ، نگاشته شده است .
گستردگی بافت های فرسوده در بیشتر شهرهای کشور و اهمیت پرداختن همزمان بدان ایجاب می کنند تا ازیک سو کلیه مشاوران ، نهادهای مشارکت کننده و یا دستگاههای مداخله کننده از ادبیات فنی یکسان و سازگار با ادبیات جهانی بهره گیرند ، و از سوی دیگر برای جلوگیری از اقدامات موازی و هدررفتن منابع در حین جلب مشارکت گسترده همگان ، واژگان کلیدی ، وساختار مداخله یکپارچه و هم پیوند نیروهای موثر ، دراین مصوبه تعریف وتعیین گردد .
این مصوبه با مبنا قراردادن چهارعامل اصلی تدوین شده است ، این عوامل عبارتند از :
- نوع بافت
- نوع مداخله
- مرجع قانونی مداخله
- مستندات قانونی مداخله
قابل ذکراست ویژگی ها وشاخص های شناسایی بافت های فرسوده به تفضیل در " دفترچه راهنمای شناسایی ومداخله دربافت های فرسوده " آمده است .
تعاریف
بافت : بافت گسترده ای هم پیوند است که از بناها ، راهها ، مجموعه ها ، فضاها ، تاسیسات وتجهیزات شهری ویا ترکیبی از آنها تشکیل شده است
1- انواع بافت ها
بافت های فرسوده به سه دسته :
الف – بافت های دارای میراث فرهنگی
ب – بافت های شهری (فاقد میراث فرهنگی )
ج – بافت های حاشیه ای (سکونتگاههای غیررسمی ) تقسیم می گردند .
الف – بافت های دارای میراث های شهری