بررسي رابطه تغييرات اجزاي صورت سود و زيان با تغييرات بازده سهام در شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 استاد راهنما:

دکتر ايرج نوروش

استا د مشاور:

دکتر قدرت‌ا… طالب نيا

نگارش:

کمال غنائي

چکيده ………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول_ كليات تحقيق :

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 2

بيان موضوع…………………………………………………………………………………………………. 3

هدف و دلايل انتخاب…………………………………………………………………………………….. 4

اهميت موضوع …………………………………………………………………………………………….. 5

فرضيه تحقيق ………………………………………………………………………………………………. 6

قلمرو تحقيق ……………………………………………………………………………………………….. 8

متغيرهاي تحقيق ………………………………………………………………………………………….. 9

جمع آوري اطلاعات …………………………………………………………………………………… 11

تعاريف و اصطلاحات………………………………………………………………………………….. 12

 فصل دوم _ مباني نظري تحقيق :

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………. 14

بخش اول _ مفهوم سود و اجزاي صورت سود و زيان ………………………………………….. 18

سود حسابداري …………………………………………………………………………………………… 18

نظريات پيرامون سود ……………………………………………………………………………………. 19

سود تحققي و سود غير تحققي ……………………………………………………………………….. 21

مفهوم سود در گزارشگري مالي ……………………………………………………………………… 26

اهداف گزارشگري سود ……………………………………………………………………………….. 28

نقاط قوت سود حسابداري …………………………………………………………………………….. 28

نقاط ضعف سود حسابداري …………………………………………………………………………… 29

نقش صورتهاي مالي در تحقق هدفهاي حسابداري ……………………………………………….. 30

صورت سود و زيان …………………………………………………………………………………….. 31

ماهيت درآمد …………………………………………………………………………………………….. 31

اندازه گيري درآمد ……………………………………………………………………………………… 32

تحقق درآمد ……………………………………………………………………………………………… 35

مقاطع زماني شناسايي درآمد ………………………………………………………………………….. 35

ماهيت هزينه …………………………………………………………………………………………….. 37

اندازه گيري هزينه ………………………………………………………………………………………. 38

زمان وقوع هزينه ………………………………………………………………………………………… 39

بخش دوم – مفهوم بازده سهام و انواع بازده سهام

بازده سرمايه گذاري ……………………………………………………………………………………. 41

عوامل مؤثر بر بازدهي ………………………………………………………………………………….. 43

بازارهاي اوراق بهادار ………………………………………………………………………………….. 45

كارايي بازار ………………………………………………………………………………………………. 45

سطوح كارايي بازار ……………………………………………………………………………………… 46

استفاده كنندگان از صورتهاي مالي …………………………………………………………………. 48

بخش سوم – تغييرات اجزاي صورت سود و زيان با بازده سهام

سود بعنوان وسيله اي براي پيش بيني ………………………………………………………………. 49

بخش چهارم – مروري بر تحقيقات قبلي ………………………………………………………….. 54

فصل سوم – روش تحقيق

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………. 63

اهداف تحقيق …………………………………………………………………………………………….. 63

روش تحقيق ……………………………………………………………………………………………… 64

فرضيه تحقيق …………………………………………………………………………………………….. 66

جامعه آماري ……………………………………………………………………………………………… 69

نمونه آماري ……………………………………………………………………………………………… 69

متغيرهاي تحقيق ………………………………………………………………………………………… 72

روش جمع آوري اطلاعات …………………………………………………………………………… 72

روش آزمون فرضيات ………………………………………………………………………………….. 73

محدوديتهاي تحقيق …………………………………………………………………………………….. 75

فصل چهارم – تجزيه و تحليل داده ها

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………. 76

روش تجزيه و تحليل داده ها………………………………………………………………………….. 76

فرضيه هاي تحقيق ………………………………………………………………………………………. 77

نتايج آزمون فرضيه ……………………………………………………………………………………… 79

فصل پنجم – نتيجه گيري و پيشنهادات …………………………………………………………… 93

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………. 93

پيشنهادات تحقيق ……………………………………………………………………………………….. 94

ساير پيشنهادات……………………………………………………………………………………….  96

1– تعريف مساله و بيان اصلي تحقيق :

در اين تحقيق ارتباط بين تغييرات اقلام صورت سود و زيان با تغييرات بازده سهام عادي شركتها پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسي قرار مي‌دهد. به عبارت ديگر در اين تحقيق سعي مي‌شود ارتباط بين متغيرهاي «تغييرات اقلام صورت سود و زيان» به عنوان متغييرهاي مستقل و «تغييرات بازده سهام عادي» به عنوان متغير وابسته مشخص گردد. تا بتوان گفت كه آيا متغيير وابسته مي‌تواند توسط متغييرهاي مستقل توضيح داده شود؟

2- اهداف تحقيق :

اين تحقيق بدنبال اين است كه با تجزيه و تحليل اطلاعات واقعي مبادرت به استخراج معيارهايي نمايد و از اين طريق سرمايه‌گذاران را قادر نمايد تا سهام شركت‌هاي مختلف را با يكديگر مقايسه كرده و سهام مورد نظرشان را با اطمينان بيشتري انتخاب نمايد و اين امر به حضور سرمايه‌گذاران به عنوان اصلي‌ترين اركان بورس كمك خواهد كرد.

در واقع اگر سود و جزئيات آن پيش‌بيني بازده سهام را تسهيل نمايد، حوزه ارتباط اجزاي سود و بازده واقعي مي‌تواند معيار با اهميتي از فوايد سود باشد. در صورت وجود چنين ارتباطي مي‌توان با اطلاع از وضعيت سودهاي آتي شركتها و در نتيجه پيش‌بيني رفتار قيمت سهام آنها، سرمایه گذاران می توانند اقدام به خريد و فروش سهام ‌نمايند. به عبارت ديگر، پيش‌بيني مي‌شود كه در صورت وجود ارتباط بين بازده و اجزای سود در بورس اوراق بهادار مي‌توان الگويي جهت انتخاب سهام ارائه کرد.

3- اهميت تحقيق :

زماني كه فردي تصميم به سرمايه‌گذاري در سهام مي‌گيرد، اولين موضوعي كه با آن مواجه مي‌شود، انتخاب سهم مورد نظر است. در بورس اوراق بهادار تهران به خصوص سرمايه گذاران جزء بيشتر بر اساس اطلاعات غير رسمي و غير صحيح مبادرت به اخذ تصميم مي‌نمايند كه اين موضوع منجر به زيان آنان و در نهايت دلسردي و خروج از بازار سرمايه مي‌گردد،

لذا لازم است كه به وسيله تحقيقات، معيارهايي فراهم شود كه سرمايه‌گذاران بتوانند با استفاده از آنها با دقت و سرعت مبادرت به تصميم‌گيري و انتخاب سهام شركت مورد نظرشان نمايند.

4- فرضيه هاي تحقيق :

فرضيه اول:

H0 : بين تغييرات فروش و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1 : بين تغييرات فروش و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود دارد.

فرضيه دوم:

H0: بين تغييرات بهاي تمام شده كالاي فروش رفته و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بررسي تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1: بين تغييرات بهاي تمام شده كالاي فروش رفته و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بررسي تهران ارتباطي وجود ندارد.

فرضيه سوم:

H0: بين تغييرات هزينه‌هاي عملياتي و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1: بين تغييرات هزينه عملياتي و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود دارد.

فرضيه چهارم:

H0: بين تغييرات هزينه‌هاي مالي و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1: بين تغييرات هزينه‌هاي مالي و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود دارد.

فرضيه پنجم:H0: بين تغييرات ساير هزينه و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1: بين تغييرات ساير هزينه‌ها و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود دارد.

فرضيه ششم:

H0: بين تغييرات ساير درآمدها و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1: بين تغييرات ساير درآمدها و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود دارد.

فرضيه هفتم:

H0: بين تغييرات سود خالص و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1: بين تغييرات سود خالص و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود دارد.

رضيه هشتم:

H0: بين تغييرات اقلام صورت سود و زيان (فروش، بهاي‌تمام شده کالاي فروش رفته، هزينه عملياتي، هزينه مالي، ساير هزينه‌ها ، ساير درآمدها ، سود خالص)‌ و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود ندارد.

H1: بين تغييرات اقلام صورت سود و زيان (فروش، بهاي‌تمام شده کالاي فروش رفته، هزينه عملياتي، هزينه مالي، ساير هزينه‌ها ، ساير درآمدها ، سود خالص)‌ و تغييرات بازده سهام شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران ارتباطي وجود دارد.

5- قلمرو تحقيق :

قلمرو مكاني تحقيق: قلمرو مكاني تحقيق، شركتهاي سهامي عام پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.

قلمرو زماني تحقيق: قلمرو تحقيق زماني از سال 1379 تا پايان سال 1383 را دربرمي‌گيرد.

قلمرو موضوعي تحقيق: اين تحقيق به بررسي و آزمون ارتباط بين تغييرات اقلام صورت سود و زيان و تغييرات بازده سهام در شركتهاي پذيرفته در بورس اوراق بهادار تهران مي‌پردازد.

6- مروري بر تحقيقات قبلي :

الف) تحقيقات انجام شده در ايران :

در بررسي پايان نامه هاي تحصيلي دوره هاي كارشناسي ارشد و دكتري مشخص گرديد كه پايان نامه اي با موضوع ((بررسي ارتباط بين تغيرات اقلام ترازنامه با تغييرات بازده سهام در شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران )) در دانشگاه شهيد بهشتي توسط آقاي بابائيان مورد بررسي قرارگرفته است و مشخص گرديد در سطح اطمينان 95% ارتباط معنا داري بين متغير هاي تغييرات اقلام ترازنامه به عنوان متغير مستقل و تغييرات بازده سهام شركت هاي پذيرفته شد در بورس اوراق بهادار تهران ، به عنوان متغير وابسته وجود ندارد .

و همچنين پايان نامه ديگري با موضوع ((بررسي ارتباط بين تغييرات صورت گردش وجوه نقد و تغييرات بازده سهام در شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران توسط آقاي وفاپور در دانشگاه تهران نگارش شده است . نتايج تحقيق مذكور نشان داد بين تغييرات اقلام صورت گردش وجوه نقد و بازده سهام ارتباط معنا دار وجود ندارد و فقط ارتباط بين تغييرات وجوه نقد حاصل از فعاليتهاي عملياتي و تغييرات بازده سهام تائيد شده است .

ب) تحقيقات انجام شده در خارج كشور:

براي اولين بار آقايان بال و براون در سال 1968 رابطه بين سود حسابداري و قيمت سهام را مورد بررسي قرار دادند و به اين نتيجه رسيدند كه سود حسابداري مي تواند قيمت سهام را تحت تاثير قرار دهد و همانند جريانهاي نقدي و سود سالهاي آتي به عنوان يك متغير موثر است. و در سال 1986 آقاي لايپ، رابطه ميان اجزاي سود حسابداري و بازده سهام را مورد بررسي قرار داده است . وي شش مورد از اجزاي سود حسابداري را مورد بررسي قرار داد. لايپ در تحقيق خود نشان مي دهد كه متغير هاي مورد بررسي او توضيحات اضافي نسبت به توضيحاتي كه رقم سود حسابداري فراهم مي كند در اختيار استفاده كنندگان صورتهاي مالي قرار مي دهد . در واقع او عقيده دارد كه اگر همه چيز را در رقم سود خلاصه كنيم ، برخي از اطلاعات مفيد براي استفاده كنندگان در اين ميان گم مي شود .

آقايان اولسون و پن من در سال 1992 ، ارتباط بين اطلاعات حسابداري و بادزده سهام را مورد بررسي قرار دادند و در اين طرح از مدل رگرسيون خطي دو متغيره و چند متغيره استفاده كردند كه نتايج تحقيق آنها به شرح ذيل مي باشد :

• با افزايش دوره هاي زماني ، ميزان تبيين بازده سهام توسط اقلام صورت سودوزيان و تراز نامه افزايش مي يابد.
• قدرت تبيين بين بازده سهام توسط تك تك اقلام صورت سود و زيان ، بيش از تبيين آن بوسيله درآمد هر سهم است .

7- روش تحقيق :

در اين تحقيق هدف تعيين ميزان ارتباط كمي بين تغييرات بازده سهام بعنوان متغير وابسته و متغيرهاي تغييرات اقلام صورت سود و زيان بعنوان متغير ( هاي ) مستقل مي‌باشد.

در تحقيق حاضر به منظور آزمون فرضيه‌هاي تحقيق از مدلهاي رگرسيوني دو متغيره و چند متغيره استفاده شده است. مدل رگرسيون دو متغيره براي آزمون ارتباط بين تغييرات تك تك اقلام صورت سود و زيان با تغييرات بازده سهام بكار رفته است و براي آزمون ارتباط بين تغييرات كليه اقلام صورت سود و زيان با بازده سهام از مدل رگرسيون چند متغيره استفاده شده است .

بين تغييرات اقلام صورت سود و زيان و تغييرات بازده سهام در شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران ارتباط معنا دار وجود ندارد، كه همان فرضيه صفر است . در صورتيكه اين فرضيه بوسيله آزمونهايي كه انجام مي دهيم رد شود نتيجه مي‌گيريم كه بين تغييرات اقلام صورت سود و زيان و تغييرات بازده سهام ارتباط معنا دار وجود دارد كه اين فرضيه مقابل ناميده مي‌شود. براي آزمون فرضهاي آماري، براي هر فرضيه صفر، يك فرضية مقابل نيز در نظر مي‌گيرند.

به عبارت ديگر در اين تحقيق قصد داريم بدانيم آيا متغيرهاي «تغييرات اقلام صورت سود و زيان» مي‌تواند متغير «تغييرات بازده سهام» را تبيين نموده و توضيح دهند؟

8- روشهاي جمع آوري اطلاعات :

اطلاعات مورد نياز جهت محاسبه متغيرهاي اين تحقيق از طريق مجلات و سالنامه‌هاي انتشارات سازمان بورس اوراق بهادار تهران، گزارشات مجامع عمومي عادي و فوق‌العاده شركتهاي پذيرفته شده در بورس تهران و ازنرم افزارهاي تدبير كه از كتابخانه بورس گردآوري شده است و همچنين از سايتهاي كامپيوتري از جمله سايت www. Irbourse. Com استفاده شده است .